Komunalne osady ściekowe (19 08 05) są szczególnym rodzajem odpadów. Ustawodawca zdecydował się na szereg obostrzeń w zakresie gospodarowania tym typem odpadów. Zasady dotyczące stosowania komunalnych osadów ściekowych w rolnictwie oraz do rekultywacji terenów (komunalne osady ściekowe zagospodarowane w procesie R10) określa art. 96 ustawy o odpadach. Odpowiedzialność za prawidłowe stosowanie komunalnych osadów ściekowych w celach, o których mowa w art. 96 ust. 1 pkt 1-3 ustawy o odpadach, spoczywa na wytwórcy osadów.

Komunalne osady ściekowe w procesie R10 – jak jest obecnie?

Stosowanie komunalnych osadów ściekowych w procesie R10 jest możliwe, jeżeli są one ustabilizowane oraz przygotowane odpowiednio do celu i sposobu ich stosowania, w szczególności przez poddanie ich obróbce biologicznej, chemicznej, termicznej lub innemu procesowi, który obniża podatność komunalnych osadów ściekowych na zagniwanie i eliminuje zagrożenie dla środowiska lub życia i zdrowia ludzi (art. 96 ust. 4 ustawy o odpadach). Zapis ustawy dotyczący przygotowania komunalnych osadów ściekowych do stosowania na gruntach jest zatem bardzo ogólny.

Powyższe zasady uszczegóławia rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 lutego 2015 r. w sprawie stosowania komunalnych osadów ściekowych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 23). Rozporządzenie to znacznie znowelizowano – chodzi o rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 31 grudnia 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 89). Nowelizacja rozporządzenia w zasadniczej części wejdzie w życie 15 stycznia 2026 r.

Komunalne osady ściekowe – proces R10 i R3

Przy gospodarowaniu komunalnymi osadami ściekowymi najważniejsze są procesy odzysku R3 (proces recyklingu lub regeneracji substancji organicznych, które nie są stosowane jako rozpuszczalniki, w tym kompostowanie i inne biologiczne procesy przekształcania) oraz R10 (obróbka odpadów na powierzchni ziemi przynoszącej korzyści dla rolnictwa lub poprawę stanu środowiska). Hierarchia postępowania z odpadami (art. 17 ustawy o odpadach) oraz Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2028 daje pierwszeństwo procesom recyklingu (R3) nad procesami odzysku (R10).

Innymi słowy, komunalne osady ściekowe raczej powinny być poddane zagospodarowaniu w instalacji w procesie R3, niż w procesie R10 (który jednak jest tańszy). Przejawem tego kierunku jest wydane w dniu 31 grudnia 2021 r. rozporządzenie zmieniające, które wprowadza dodatkowe ograniczenia dla zagospodarowania komunalnych osadów ściekowych w procesie R10.

Komunalne osady ściekowe a nowelizacja – co zmieniono?

Zmiany, które mają wejść w życie 15 stycznia 2026 r., precyzują sposób przygotowania komunalnych osadów ściekowych  do zagospodarowania przez wytwórcę, modyfikują również częstotliwość oraz metody referencyjne badań osadów ściekowych i gruntów przeznaczonych do ich stosowania. Wszystkie te obowiązki ciążą na wytwórcy osadów, a ich wypełnianie kontrolowane jest przez WIOŚ.

Innymi słowy, komunalne osady ściekowe zagospodarowane w procesie R10 będą poddane większej reglamentacji. WIOŚ coraz częściej wykonuje kontrole dotyczące wyłącznie zagospodarowania komunalnych osadów ściekowych. Wiele  oczyszczalni rezygnuje z zagospodarowania komunalnych osadów ściekowych w procesie R10, na rzecz ich zagospodarowania w procesie R3 (nie obwarowanym w zasadzie żadnymi obowiązkami po stronie wytwórcy osadów).

Komunalne osady ściekowe w R10 – nowe zapisy dotyczące procesów higienizacji osadów ściekowych

Najważniejszą zmianą wprowadzoną przez rozporządzenie zmieniające jest dodanie do § 2 ust. 1 punktu 8, który wprowadza obowiązek poddania komunalnych osadów ściekowych określonej obróbce przed ich zastosowaniem na powierzchni ziemi (obowiązek ten dotyczy wytwórcy osadów). Od 15 stycznia 2026 r. możliwe będzie stosowanie komunalnych osadów ściekowych na gruntach tylko w razie udokumentowania, iż doszło do higienizacji osadów opisanej w § 2 ust. 8 rozporządzenia.

Dotychczas komunalne osady ściekowe stosowane na gruntach miały być ustabilizowane i bezpieczne, jednak przepisy nie precyzowały, jakim procesom należy poddać komunalne osady ściekowe przed wywiezieniem do procesu R10. To się zmieni, gdyż zgodnie z nowym brzmieniem rozporządzenia: „§ 2. ust. 1. Komunalne osady ściekowe mogą być stosowane na gruntach, jeżeli są spełnione następujące warunki: pkt 8) osady te zostały poddane obróbce z zastosowaniem co najmniej jednego z wymienionych procesów:

a) beztlenowego, jeżeli w jego wyniku zawartość substancji organicznej w tych osadach zostanie zredukowana o co najmniej 38% lub był prowadzony w temperaturze powyżej 34°C przez co najmniej 12 dni,

b) tlenowego, jeżeli był prowadzony przez co najmniej 25 dni, przy czym do tego okresu wlicza się czas, w jakim zachodziły procesy w części tlenowej reaktora biologicznego,

c) tlenowego, jeżeli był prowadzony przez co najmniej 10 dni w temperaturze powyżej 40°C,

d) chemicznego, z wykorzystaniem wapna w dawce co najmniej 0,25 kg wapna na 1 kg s.m. osadów ściekowych,

e) humifikacji, przez leżakowanie osadu co najmniej 90 dni lub suszenie powodujące dezaktywację biologiczną przy wilgotności osadu poniżej 30%.”.

Pozostałe zmiany dotyczą badań komunalnych osadów ściekowych. Badania te powinny być wykonywane bezpośrednio przez wytwórcę w laboratorium akredytowanym. Wskazano, że badania komunalnych osadów ściekowych przeznaczonych do stosowania przeprowadza się nie rzadziej niż  raz na miesiąc – przy równoważnej liczbie mieszkańców ponad 100 000 (do tej pory przy takiej RLM było to raz na dwa miesiące).

Podsumowanie zmian

Z uwagi na szereg obostrzeń w zakresie gospodarowania komunalnymi osadami ściekowymi w procesie R10 (badanie osadów, dotrzymywanie rygorystycznych parametrów osadów, ustalenie odpowiedniej dawki osadów na 1ha gruntu, z uwzględnieniem programu azotanowego, poddanie osadów wstępnej obróbce przed ich zagospodarowaniem w procesie R10, które to obowiązki weryfikowane są przez WIOŚ podczas kontroli), prawdopodobne jest coraz częstsze odejście od procesu R10 i zagospodarowanie komunalnych osadów ściekowych w procesie R3.

Zastosowanie procesu R3 minimalizuje ryzyko naruszenia zasad dotyczących gospodarowania komunalnymi osadami ściekowymi. W takim przypadku osady nie muszą być badane, nie ma żadnych wymogów w zakresie ich wstępnej obróbki (jednak muszą być „ustabilizowane”), wystarczy przekazanie wytworzonych osadów do instalacji, która posiada zezwolenie na przetwarzanie ww. odpadów w procesie R3, bez dodatkowych obostrzeń.